যুৱসমাজ আৰু পৰিবেশ শিক্ষা
ভৱতীৰ্থ গোস্বামী

আজিৰ যুৱসমাজেই কাইলৈৰ দেশৰ ভৱিষ্যৎ ৷ আজিৰ যুৱসমাজে নিজৰ কাৰ্যৰ দ্বাৰা ভৱিষ্যতৰ পৃথিৱীখন নিৰ্মাণ কৰে ৷ আজিৰ দিনত সময়ৰ লগত খোজ মিলাই চলিবলৈ পাঠ্যপুথিৰ শিক্ষাৰ লগতে পৰিৱেশশিক্ষাও অত্যান্তই গুৰুত্ত্বপূৰ্ণ হৈ পৰিছে ৷পৰিৱেশশিক্ষাই মানুহক জ্ঞানৰ উপৰিও মূলত: পৰিবেশৰ সমস্যাবোৰৰ বিষয়ে সজাগ কৰি ৰাখে ৷ শিক্ষা আৰু সজাগতাৰ বাবে বিভিন্ন পৰিৱেশ সংৰক্ষণমূলক অভিযানৰ জৰিয়তে যুৱক-যুৱতীসকলে আমাৰ চাৰিওফালৰ পৰিৱেশ তথা বন্যপ্ৰাণীৰ প্ৰতি দায়িত্বশীল আচৰণৰ প্ৰসাৰ ঘটাব পাৰে আৰু তেওঁলোকৰ বাসস্থানৰ প্ৰতি থকা ভাবুকিৰ বিষয়ে জনসাধাৰণক সজাগ কৰিব পাৰে।
ভূমণ্ডলত জীৱ-জন্তুৰ সংৰক্ষণ আৰু পৃথিৱীৰ পৰিৱেশ তন্ত্ৰ ৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰা অগণন প্ৰজাতিবোৰৰ অস্তিত্ব নিশ্চিত কৰাৰ বাবে বন্যপ্ৰাণী সুৰক্ষা এক আমাৰ এক অপৰিহাৰ্য অংশ, কিয়নো আমাৰ পৃথিৱীৰ পৰিৱেশ তন্ত্ৰ জটিল আৰু বৈচিত্ৰময়, আৰু বহনক্ষম পৰিৱেশৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় ভাৰসাম্য বজাই ৰখাত এই বন্যপ্ৰাণীসমূহে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। আৰু এই বন্যপ্ৰাণী সুৰক্ষাৰ গুৰুত্বক অতিৰঞ্জিত কৰিব নোৱাৰি। বন্যপ্ৰাণীয়ে মানুহৰ মংগলৰ বাবে অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ বিভিন্ন সুবিধা আমাক দিয়ে। উদাহৰণস্বৰূপে গছৰ কীট-পতংগ আৰু ৰোগ নিয়ন্ত্ৰণত কিছুমানে সহায় কৰে, যিবোৰ মানুহ আৰু আন জীৱ-জন্তুৰ বাবে ক্ষতিকাৰক হ’ব পাৰে।
কথাতেই কয়, মানুহৰ প্ৰয়োজনৰ কেতিয়াও শেষ নাই৷ পৰিৱেশ সংৰক্ষণৰ সন্মুখত থকা এটা ডাঙৰ প্ৰত্যাহ্বান হৈছে মানুহৰ প্ৰয়োজন আৰু ইচ্ছাৰ লগত পৰিৱেশৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ মাজত ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰা। অধ্যয়ন কৰিলে গম পোৱা যায়, আফ্ৰিকাৰ বেছিভাগ সংৰক্ষিত অঞ্চলেই সংশ্লিষ্ট বন্যপ্ৰাণীৰ বাসস্থানৰ এটা সৰু অংশহে৷ বন্যপ্ৰাণীৰ বহুখিনি সংৰক্ষিত অঞ্চলৰ বাহিৰৰ ব্যক্তিগত মাটিৰ এলেকাৰ ভিতৰত সিঁচৰিত হৈ আছে। ১৯৯০ চনত যেতিয়া কেনিয়া বন্যপ্ৰাণী সেৱা (KWS) গঠন কৰা হৈছিল, তেতিয়া বন্যপ্ৰাণী সংৰক্ষণৰ ক্ষেত্ৰত স্থানীয় সম্প্ৰদায়ৰ ভূমিকা বিশেষভাৱে বৃদ্ধি কৰিবলৈ এটা সম্প্ৰদায় বন্যপ্ৰাণী বিভাগ গঠন কৰা হৈছিল। ইয়াৰে এটা মূল লক্ষ্য আছিল বন্যপ্ৰাণী আৰু পৰিৱেশ শিক্ষা কাৰ্যসূচীৰ জৰিয়তে গ্ৰাম্য সম্প্ৰদায়ৰ মাজত বন্যপ্ৰাণী সংৰক্ষণৰ গুৰুত্বৰ প্ৰতি সজাগতাৰ মাত্ৰা বৃদ্ধি কৰা ৷ইয়াৰ বিষয়ে কিছু লেখকে যুক্তি আগবঢ়ায় যে স্কুলৰ কাৰ্যসূচী আৰু ক্লাবে শিশুৰ পৰিৱেশ উন্নত কৰাত যথেষ্ট প্ৰভাৱ পেলাইছে ৷
নৱপ্ৰজন্মক পৰিৱেশৰ বাবে কাম কৰিবলৈ হ’লে তেওঁলোকক পৰিৱেশৰ ভাৰসাম্যতাৰ বিষয়ে অৱগত কৰিব লাগিব, মনবোৰ ঢাল খুৱাব লাগিব, আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণভাৱে ইয়াৰ লগত জড়িত কথাবোৰ মন:পূত কৰিব লাগিব৷ আজিৰ দিনত যুৱচামে কৰিব খুজিলে কৰিব নোৱাৰা কাম একো নাই৷
নিজকে এজন বাৰ্তাবাহক হিচাপে লৈ নৱপ্ৰজন্মই পৰিৱেশ সুৰক্ষাৰ বাবে মাত মাতিব লাগিব, ইয়াৰ প্ৰয়োজনীয়তা, উপযোগিতা আদিবোৰ বিভিন্ন কাৰ্যসূচী, ব্লগ আদিৰ মাধ্যমেৰে মানুহৰ মাজত লৈ যাব লাগিব ৷ সামাজিক মাধ্যমৰ প্ৰয়োগ কৰি এক বিশাল স্তৰৰ মানুহৰ ভিতৰলৈ পঠিয়াব লাগিব৷
স্থানীয় সম্প্ৰদায় বিলাকৰ সৈতে জড়িত হোৱাটো সফল সংৰক্ষণ প্ৰচেষ্টাৰ মূল চাবিকাঠি। যুৱক-যুৱতীসকলে তৃণমূল পৰ্যায়ৰ আন্দোলনত অংশগ্ৰহণ কৰিব পাৰে বা আৰম্ভ কৰিব পাৰে, পৰিৱেশ তন্ত্ৰৰ মূল্য আৰু ইয়াৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল প্ৰজাতিৰ বিষয়ে মানুহক জ্ঞান দিব পাৰে। এই আন্দোলনসমূহে বন্যপ্ৰাণী আৰু জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ বাবে ক্ষতিকাৰক হ’ব পৰা স্থানীয় পদ্ধতিসমূহ সলনি কৰাত সহায় কৰিব পাৰে। ইয়াৰ ঊদাহৰণ আমাৰ সমাজত বহুতো দেখিবলৈ পোৱা যায় ৷
যুৱক-যুৱতীসকলে আনুষ্ঠানিক প্ৰশিক্ষণ অবিহনেও বৈজ্ঞানিক গৱেষণাত লিপ্ত হৈ বন্যপ্ৰাণী সংৰক্ষণত প্ৰত্যক্ষভাৱে অৰিহণা যোগাব পাৰে। এই প্ৰকল্পসমূহত যুৱ স্বেচ্ছাসেৱকসকলে জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ মূল্যৱান তথ্য সংগ্ৰহ আৰু প্ৰতিবেদন কৰাত সহায় কৰে, যেনে বিৰল প্ৰজাতিৰ প্ৰাণী দেখা, বাসস্থানৰ পৰিৱৰ্তন, বা পৰিৱেশ তন্ত্ৰৰ ওপৰত প্ৰদূষণৰ প্ৰভাৱ। এই তথ্যসমূহ বিজ্ঞানী আৰু সংৰক্ষণবিদসকলে প্ৰায়ে পৰিৱেশৰ প্ৰৱণতা অনুসৰণ কৰিবলৈ, বন্যপ্ৰাণীৰ জনসংখ্যা নিৰীক্ষণ কৰিবলৈ আৰু সময়ৰ লগে লগে পৰিৱেশ তন্ত্ৰৰ স্বাস্থ্যৰ মূল্যায়ন কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, যুৱক-যুৱতীসকলে চৰাইৰ গণনা, গছৰ মেপিং বা পানীৰ গুণাগুণ পৰীক্ষাত অংশগ্ৰহণ কৰিব পাৰে, যিয়ে বৃহৎ পৰিসৰৰ পৰিৱেশ তথ্যকোষত অৰিহণা যোগায়। এনে পদক্ষেপৰ সৈতে সক্ৰিয়ভাৱে জড়িত হৈ যুৱক-যুৱতীসকলে কেৱল বৈজ্ঞানিক প্ৰক্ৰিয়াৰ বিষয়ে শিকে তেনে নহয়, স্থানীয় আৰু বিশ্বব্যাপী সংৰক্ষণৰ বিষয়সমূহৰ ওপৰতো গভীৰ বুজাবুজি লাভ কৰে। তেওঁলোকৰ প্ৰচেষ্টাৰ জৰিয়তে তেওঁলোক সংৰক্ষণ কৌশলৰ এক অবিচ্ছেদ্য অংগ হৈ পৰে, ভৱিষ্যত প্ৰজন্মৰ বাবে জৈৱ বৈচিত্ৰ্য সংৰক্ষণত সহায় কৰে।
বন্যপ্ৰাণী সংৰক্ষণ আৰু জৈৱ বৈচিত্ৰ্য সংৰক্ষণত প্ৰত্যক্ষভাৱে অৰিহণা যোগোৱা বহনক্ষম পদ্ধতিসমূহক প্ৰসাৰিত কৰাত যুৱক-যুৱতীসকলে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। প্লাষ্টিকৰ ব্যৱহাৰ হ্ৰাস কৰা, পানী সংৰক্ষণ কৰা, আৱৰ্জনা কম কৰা আদি পৰিৱেশ-বন্ধুত্বপূৰ্ণ অভ্যাস গ্ৰহণ কৰি ইহঁতে প্ৰাকৃতিক বাসস্থান আৰু প্ৰজাতিৰ ওপৰত মানুহৰ কাৰ্যকলাপে পেলোৱা নেতিবাচক প্ৰভাৱ কমোৱাত সহায় কৰে। যুৱক-যুৱতীসকলে বহনক্ষম সামগ্ৰী আৰু জীৱনশৈলীৰ পছন্দৰ বাবেও পোষকতা কৰিব পাৰে, যেনে নবীকৰণযোগ্য শক্তি ব্যৱহাৰ কৰা। এই সৰু যেন লগা, দৈনন্দিন কাৰ্য্যসমূহে সামূহিকভাৱে প্ৰদূষণ হ্ৰাস কৰে আৰু সম্পদৰ অভাৱ হ্ৰাস কৰে, এই সকলোবোৰ বিভিন্ন প্ৰজাতিৰ অস্তিত্বৰ বাবে অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ। মানুহক একে কাম কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰি যুৱক-যুৱতীসকলে অধিক বহনক্ষম জীৱন-যাপনৰ দিশত পৰিৱৰ্তনৰ নেতৃত্ব দিব পাৰে, যিটো জৈৱ বৈচিত্ৰ্য সংৰক্ষণ আৰু পৰিৱেশ তন্ত্ৰৰ দীৰ্ঘম্যাদী স্বাস্থ্য নিশ্চিত কৰাৰ বাবে অতি প্ৰয়োজনীয়।
সংৰক্ষণ প্ৰকল্পত স্বেচ্ছাসেৱী হিচাপে কাম কৰিলে যুৱক-যুৱতীসকলে বন্যপ্ৰাণী আৰু পৰিৱেশ তন্ত্ৰ সুৰক্ষাৰ বাবে প্ৰচেষ্টাৰ সৈতে পোনপটীয়াকৈ জড়িত হ’ব পাৰে। এই প্ৰকল্পসমূহত বাসস্থান পুনৰুদ্ধাৰ, প্ৰজাতি নিৰীক্ষণ, পুনৰ বনানীকৰণ আদি কাৰ্য্যকলাপ জড়িত হ’ব পাৰে। এনে হাতৰ কামত অংশগ্ৰহণ কৰি যুৱ স্বেচ্ছাসেৱকসকলে সংৰক্ষণ কৌশলৰ ব্যৱহাৰিক অভিজ্ঞতা লাভ কৰে ৷ ইয়াৰ উপৰিও তেওঁলোকে সীমিত সম্পদ থকা সংস্থাসমূহলৈ মূল্যৱান শ্ৰম আৰু সমৰ্থন আগবঢ়ায়, যিয়ে সংৰক্ষণ প্ৰচেষ্টাৰ প্ৰসাৰ আৰু প্ৰভাৱ বৃদ্ধি কৰাত সহায় কৰে। স্বেচ্ছাসেৱী কাৰ্য্যই প্ৰায়ে যুৱক-যুৱতীসকলক এই ক্ষেত্ৰৰ বিশেষজ্ঞৰ ঘনিষ্ঠ সংস্পৰ্শলৈ আনে, যাৰ ফলত তেওঁলোকক শিক্ষণ, নেটৱৰ্ক গঢ়ি তোলা আৰু সম্ভৱতঃ পৰিৱেশ সংৰক্ষণৰ ক্ষেত্ৰত কেৰিয়াৰ গঢ়ি তোলাৰ সুযোগ প্ৰদান কৰে।
সংৰক্ষণৰ ক্ষেত্ৰত শিক্ষা আৰু কেৰিয়াৰ গঢ়ি তোলা যুৱক-যুৱতীসকলে বন্যপ্ৰাণী সুৰক্ষা আৰু জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ ওপৰত উল্লেখযোগ্য আৰু স্থায়ী প্ৰভাৱ পেলাবলৈ নিজকে স্থান দিছে। পৰিৱেশ বিজ্ঞান বা বন্যপ্ৰাণী ব্যৱস্থাপনাৰ দৰে ক্ষেত্ৰ অধ্যয়ন কৰি তেওঁলোকে জটিল পৰিৱেশগত প্ৰত্যাহ্বানসমূহৰ সৈতে মোকাবিলা কৰিবলৈ প্ৰয়োজনীয় জ্ঞান আৰু দক্ষতা আহৰণ কৰে। এই শৈক্ষিক ভেটিটোৱে তেওঁলোকক সংৰক্ষণৰ বৈজ্ঞানিক, নীতিগত আৰু সামাজিক দিশসমূহ বুজিবলৈ অনুমতি দিয়ে, যাৰ ফলত তেওঁলোকে গৱেষণা, নীতি নিৰ্ধাৰণ আৰু ক্ষেত্ৰভিত্তিক কামত ফলপ্ৰসূভাৱে কাম কৰিবলৈ সক্ষম হয়। ভৱিষ্যতৰ সংৰক্ষণৰ পথনিৰ্ণায়ক হিচাপে এই পথ বাছি লোৱা যুৱক-যুৱতীসকলে বিপন্ন প্ৰজাতিসমূহক সুৰক্ষা প্ৰদান, ক্ষতিগ্ৰস্ত পৰিৱেশ তন্ত্ৰ পুনৰুদ্ধাৰ, আৰু পৰিৱেশৰ বহনক্ষমতাৰ সৈতে মানৱ উন্নয়নৰ মাজত ভাৰসাম্য ৰক্ষাৰ বাবে কৌশল প্ৰস্তুত কৰাৰ বাবে দায়বদ্ধ হ’ব।
সংৰক্ষণ আৰু জৈৱ বৈচিত্ৰ্য সুৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত অৰ্থপূৰ্ণ পৰিৱৰ্তন আনিবলৈ ৰাজনৈতিক আৰু নীতিগত পোষকতাত যুৱক-যুৱতীসকল জড়িত হোৱাটো অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ। বিপন্ন প্ৰজাতিৰ সুৰক্ষা, বাসস্থান সংৰক্ষণ আৰু বহনক্ষম উন্নয়নক প্ৰসাৰিত কৰা শক্তিশালী আইন প্ৰণয়নৰ বাবে ঠেলি দি যুৱক-যুৱতীসকলে পৰিৱেশ সক্ৰিয়তাত লিপ্ত হ’ব পাৰে। ইয়াৰ লগত প্ৰতিবাদত অংশগ্ৰহণ আৰু পৰিৱেশ সংস্থাসমূহৰ সৈতে সহযোগিতা কৰি সজাগতা বৃদ্ধি আৰু নীতিগত সিদ্ধান্তক প্ৰভাৱিত কৰাটো জড়িত হ’ব পাৰে। যুৱক-যুৱতীৰ নেতৃত্বত চলা আন্দোলনসমূহে ইতিমধ্যে শক্তিশালী বুলি প্ৰমাণিত হৈছে, কিয়নো ই পৰিৱেশৰ বিষয়সমূহৰ প্ৰতি গুৰুত্ব আনে, প্ৰায়ে জলবায়ু পৰিৱৰ্তন, বাসস্থান ধ্বংস, আৰু বন্যপ্ৰাণী সুৰক্ষাৰ ওপৰত দ্ৰুত ব্যৱস্থা গ্ৰহণৰ দাবী কৰে। ইয়াৰ জৰিয়তে যুৱক-যুৱতীসকলে ভৱিষ্যতৰ সংৰক্ষণ নীতি গঢ় দিয়াত সহায় কৰিব পাৰে, যাতে তেওঁলোকৰ প্ৰজন্মৰ মাত শুনা যায় আৰু চৰকাৰসমূহে জৈৱ বৈচিত্ৰ্য ৰক্ষাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়ে। তেওঁলোকৰ শক্তি আৰু দৃঢ়তাই ব্যাপক সমাজ পৰিৱৰ্তনৰ সূচনা কৰিব পাৰে, এনে এক সংস্কৃতিৰ প্ৰতিপালন কৰিব পাৰে য’ত ৰাজহুৱা বক্তৃতা আৰু ৰাজনৈতিক এজেণ্ডা দুয়োটাতে সংৰক্ষণক অগ্ৰাধিকাৰ দিয়া হয়।
যেতিয়ালৈকে মানুহৰ মনত এইবোৰ কথাই এটা ভাল স্থান নাপাব, তেতিয়ালৈকে পৰিৱেশ সজাগতাৰ বাবে কৰা কামবোৰ ফলপ্ৰসু নহ’ব ৷ মনবোৰ দায়বদ্ধ হোৱাৰ লগে লগে সমাজখন স্বত:স্ফূৰ্তভাৱে আগবাঢ়ি আহিব আৰু তেনেদৰেই সমাজ ব্যৱস্থাৰ পৰিবৰ্তন হ’ব ৷ নৱপ্ৰজন্ম আগুৱাই আহক, সংৰক্ষণৰ কামত হাত উজান দিয়ক, আৰু এই দীৰ্ঘদিনীয়া পদক্ষেপৰ বিস্তাৰ হওঁক ৷ ( Assamese Bhabatirtha Goswami )
Comments